ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУЛЕР: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Бүгін Дүниежүзілік психикалық денсаулық күні атап өтіледі, ДДҰ Еуропалық өңірлік бюросы «Мектеп жасындағы балалардың денсаулыққа қатысты мінез-құлқы» (HBSC) зерттеуінен алынған психикалық денсаулық туралы соңғы деректерді жариялады.
11-15 жас аралығындағы мектеп оқушыларының сауалнамасы Орталық Азия мен Еуропада кең таралған және алаңдатарлық тенденцияны анықтады: жасөспірім қыздардың психикалық әл-ауқатының кеңінен нашарлауы.
Алайда, Қазақстанда көрініс нюанстармен ерекшеленеді: 13-15 жас аралығындағы қазақстандық жасөспірім оқушылардың психикалық әл-ауқаты (100-ден 72 және 68 балл) 44 елдегі құрдастарының ішіндегі ең жақсысы. Сонымен қатар, біздің балалардың арасында психикалық денсаулық проблемалары 15 жасқа қарай нашарлайды.
11 жастағы қыздардың 21% және ұлдардың 15%-ы жиі бас ауруына шағымданады, ал 15 жастағы қыздардың арасында әрбір үшінші мектеп оқушысы аптасына бір реттен жиі бас ауруын (31%) сезінеді.
15 жастағы жасөспірімдер депрессияны сезінеді, олардың 29%-ы қыздар, ал жартысы ұлдардың 11%-ы, ал қыздардың 46%-ы жиі ашуланшақтыққа немесе жаман көңіл-күйге шағымданады, ал ұлдар арасында бұл көрсеткіш 21%-ды құрады.
Қазақстандағы балалардың көпшілігі өз өмірлеріне қанағаттанып, 10-нан 8,3 балл берді.
2021/22 жылдардағы HBSC зерттеулерінің деректерін, оның ішінде 44 елдегі 280 000 жастан алынған ақпаратты талдай отырып, Қазақстанның жас халқының психикалық денсаулығының ерекшеліктері айқын болады. Жалпы әлемде 15 жастағы қыздардың 28%-ы жалғыздық сезімі туралы хабарласа, Қазақстанда бұл көрсеткіш біршама төмен – 22%.
Осы тұжырымдарға сүйене отырып, жобаға қатысатын жетекші зерттеуші доктор Шынар Абдрахманова: «Бұл сандар жай сандар емес. Олар біздің қоғамымыздың, мектептеріміздің, отбасыларымыздың көрінісі. Қазақстан үшін бұл әрекетке шақыру — тереңірек түсіну, тезірек әрекет ету және жақсы қолдау көрсету»,- деді.
Қазақстанда біз жастардың пікірін тыңдадық, мысалы, 16 жастағы Әсем сыныптастарымен сұхбаттасып, психологиялық ахуалды жақсарту туралы жалпы пікір білдірді: «Отбасындағы қарым-қатынасты жақсарту, интернетте өткізілетін уақытты қысқарту, өз мақсатын табу, достар табу, психологқа жүгіну».
«Психикалық денсаулық енді екінші мәселе емес. ДДҰ неғұрлым кең ұсынымдар берсе де, Қазақстанда біздің жауаптарымызды мәдени және әлеуметтік тұрғыдан өзекті ете отырып бейімдеуіміз қажет», – деп есептейді ДДҰ-ның Қазақстандағы өкілі доктор Скендер Сила.
«Мектептер тек білім беру орталықтары ғана емес, олар біздің жасөспірімдердің әл-ауқатында орталық рөл атқарады. Еліміздің барлық өңірлерінде еріктілік, қолжетімділік, ізгі ниет, сенім және анонимдік қағидаттарында жасөспірімдер мен жастарға репродуктивті және психикалық денсаулықты қорғау бойынша медициналық көмек көрсететін 156-ға жуық жастар денсаулық орталығы жұмыс істейді. Білім беру мекемелері, жастар денсаулық орталықтары, Медициналық ұйымдар және психикалық денсаулық саласындағы ұлттық бастамалар арасындағы ынтымақтастық елеулі өзгерістер үшін аса маңызды», – деп атап өтті Денсаулық сақтау министрлігінде.
2022 жылы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Ұлттық қоғамдық денсаулық сақтау орталығы «Дені сау ұлт» ұлттық жобасын іске асыру шеңберінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының техникалық және қаржылық қолдауымен, еліміздің барлық өңірлерінің білім басқармалары мен денсаулық сақтау басқармаларының қатысуымен оқушылардың өз денсаулығы мен әл-ауқатына қатысты мінез-құлқына мониторинг жүргізу бойынша екінші ұлттық зерттеу жүргізді.
Зерттеу «Өскелең ұрпақтың үйлесімді дамуы мен бақытты балалық шағы – бұл біздің жалпыұлттық міндетіміз» ұранымен өтіп жатқан Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жариялаған 2022 жылы – «Қазақстандағы балалар жылы» атты зерттеуде жүзеге асырылды.
Қазақстанда балалардың ұлттық мониторингі 2017 жылдан бастап жүзеге асырыла бастады, 2022 жылы оған еліміздің барлық өңірлеріндегі 121 мектептен 8528 оқушы қатысты.
Зерттеудің мақсаты жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, әлеуметтік және психологиялық контексте денсаулықты дамыту саласындағы саясатты қалыптастыру бойынша қабылданатын шаралардың нәтижелілігін бағалау үшін негіз ретінде Қазақстан Республикасы балаларының денсаулығын, өмір сүру сапасын және мінез-құлық нысандарын бағалау болып табылады.
HBSC-төрт жылда бір рет әлемнің 51 елінде ДДҰ-мен бірлесіп жүргізілетін көпұлтты зерттеу, онда 11,13 және 15 жастағы балалар мен жасөспірімдер сауалнама арқылы олардың денсаулығына, мінез-құлқына және өмір сүру жағдайларына баға береді.
ДДСҰ “Еуропа мен Орталық Азиядағы жасөспірімдердің психикалық денсаулығы мен әл-ауқатына назар аудару” есебі сілтеме бойынша қол жетімді: https://iris.who.int/handle/10665/373201